SÖZLÜ EMRİN ASTA İLETİLİP İLETİLMEDİĞİ HER TÜRLÜ ŞÜPHEDEN UZAK, SOMUT, KESİN, YETERLİ VE İNANDIRICI DELİLLERLE ORTAYA KONULMALIDIR.

30 Ağustos 2024 tarihinde Kara Harp Okulu Komutanlığı'nda icra edilen resmi mezuniyet törenin ardından mezun teğmenler bir araya gelip, kılıç çatarak mevzuattan kaldırılan andı okumuş ve Mustafa Kemal’in askerleriyiz şeklinde sevinç gösterisinde bulunmuştu. Görüntüler medyada yankı bulunca birçok teğmene emre itaatsizlik disiplinsizliğinden dolayı disiplin cezası verilmişti.

Bu teğmenlerden birisi olan müvekkile verilen disiplin cezasının iptali için açtığımız iptal davasında Ankara 19. İdare Mahkemesi 2025/75 Esas ve 2025/1254 Karar sayılı kararında yer alan “söz konusu emrin tam olarak davacıya iletilip iletilmediğinin belirli olmadığı gibi, yapılan disiplin soruşturma raporunun ilgili kısmında, "... Komuta kademesinin Harbiyelilerin mevzuattan kaldırılan andın okunmasına ilişkin ısrarına ve bu konunun devamlı gündemde olmasına rağmen tören sonrası icra edilecek faaliyetlere ilişkin alınması gereken tedbirleri içeren ayrıntılı emir verilmemesi ve gerekli tedbirlerin yeterli seviyede alınmamasının meydana gelen disiplinsizliğe katkıda bulunduğu değerlendirilmiştir..." şeklinde tespitlere yer verildiği, dolayısıyla 30 Ağustos 2024 tarihinde Kara Harp Okulu Komutanlığı'nda icra edilen mezuniyet töreninde cereyan eden and okuma eyleminin anılan törenin resmi bölümünün bitimi sonrasındaki döneme denk geldiğinin davalı idarece yapılan soruşturma raporunda da kabul edildiği, verilen emrin ise mevzuattan kaldırılan andın törende okunmamasına ilişkin olduğu, tören sonrasına ilişkin olarak açık, anlaşılır, net bir emrin olmadığı gibi törenin resmi bölümünde emre aykırı bir faaliyetin de bulunmadığı görülmektedir. Bu durumda, davacıya isnat edilen "emre itaatsizlik” fiilinin unsurlarının somut olayda gerçekleşmediği, bu nedenle verilen cezada tipiklik unsurunun sağlanmadığı sonucuna varıldığından, davacının   "Emre itaatsizlik" fiili nedeniyle hizmet yerini terk etmeme cezası ile tecziye edilmesine ilişkin olarak tesis edilen dava konusu işlemde hukuka uygunluk bulunmamaktadır.” şeklindeki gerekçesi ile verilen disiplin cezasının hukuka aykırı olduğunun tespiti ile bu işlemin iptaline karar verilmiştir.

Askeri Yargıtay Daireler Kurulunun 06.06.2013 tarihli, 2013/78 esas ve 2013/70 karar sayılı kararı ile Askeri Yüksek İdare Mahkemesinin 13.03.2014 tarihli, 2013/770 esas ve 2014/358 karar sayılı kararlarında da belirtildiği üzere, "Emre İtaatsizlik" disiplin suçunun oluşması için;

Hizmete ilişkin bir emrin olması,

Söz konusu emrin kişinin bilgisine ulaştırılması,

İlgili kişinin emri, belirtilen sınırlar içinde tam olarak yapmaması veya değiştirerek yapması,

İlgili kişinin kasten hareket etmesi gerekmektedir.

6413 sayılı TSK Disiplin Kanunun 19/1-a maddesinde düzenlenen “emre itaatsizlik” disiplinsizliğinin yasal tanımı şu şekildedir: “Kasıtlı olarak hizmete ilişkin bir emri tam yapmamak ya da değiştirerek veya sınırını aşmak suretiyle yapmaktır.” Söz konusu disiplinsizliğin oluşabilmesi için somut bir emrin vücut bulması gerekmektedir. TSK İç Hiz. K. m.8’de emir “Hizmete ait bir talep veya yasağın sözle, yazı ile ve sair surette ifadesidir.” şeklinde tanımlanmıştır. Bir emrin mevcut olması için yapılması ya da yapılmaması kendisinden istenilen bir emrin astın yüzüne karşı ya da üçüncü bir kişi aracılığı ile tebliğ edilmiş olması gerekmektedir.

Sözlü emrin asta iletilip iletilmediğinin her türlü şüpheden uzak, somut, kesin, yeterli ve inandırıcı delillerle ortaya konulması gerekmektedir:

"İdare Mahkemesince, Danıştay Onikinci Dairesinin 04/11/2020 tarihli ve E:2017/2263, K:2020/3436 sayılı bozma kararına uyularak; davacı hakkında ceza verilmesine neden olan "emrindeki nöbetçi astsubaya vardiya öncesi izin vermek" fiiline sebep olan emri veren birinci sicil amiri filo komutanı tarafından, disiplin amiri sıfatıyla ceza verildiği, usulüne uygun soruşturma açılmadığı, soruşturma raporu düzenlenmediği, sözlü emrin davacıya iletilip iletilmediğinin her türlü şüpheden uzak, somut, kesin, yeterli ve inandırıcı delillerle ortaya konulmadığı, bağımsız ve tarafsız bir soruşturmacı tayin edilmeden objektiflik ve tarafsızlık ilkesine aykırı işlem tesis edildiği anlaşıldığından davacıya disiplin cezası verilmesinde hukuka uyarlık bulunmadığı gerekçesiyle dava konusu işlemin iptaline karar verilmiştir... Dava konusu işlemin yukarıda özetlenen gerekçeyle iptali yolundaki … İdare Mahkemesinin … tarih ve E:…, K:… sayılı temyize konu kararının ONANMASINA," (Danıştay 12. D., E. 2021/5720 K. 2022/5368 T. 10.11.2022)

"Bakılan uyuşmazlıkta, davacı hakkında ceza verilmesine neden olan emri veren sicil amiri filo komutanı tarafından, disiplin amiri sıfatıyla ceza verildiği, usulüne uygun soruşturma açılmadığı, soruşturma raporu düzenlenmediği, sözlü emrin davacıya iletilip iletilmediğinin her türlü şüpheden uzak, somut, kesin, yeterli ve inandırıcı delillerle ortaya konulmadığı, bağımsız ve tarafsız bir soruşturmacı tayin edilmeden objektiflik ve tarafsızlık ilkesine aykırı işlem tesis edildiği anlaşıldığından dava konusu işlemde hukuka uygunluk, davanın reddi yolundaki Askeri Yüksek İdare Mahkemesi kararında hukuki isabet görülmemiştir." (Danıştay 12. D., E. 2017/2263 K. 2020/3436 T. 4.11.2020)

"Bakılan uyuşmazlıkta, davacı hakkında ceza verilmesine neden olan emri veren sicil amiri filo komutanı tarafından, disiplin amiri sıfatıyla ceza verildiği, usulüne uygun soruşturma açılmadığı, soruşturma raporu düzenlenmediği, sözlü emrin davacıya iletilip iletilmediğinin her türlü şüpheden uzak, somut, kesin, yeterli ve inandırıcı delillerle ortaya konulmadığı, bağımsız ve tarafsız bir soruşturmacı tayin edilmeden objektiflik ve tarafsızlık ilkesine aykırı işlem tesis edildiği anlaşıldığından dava konusu işlemde hukuka uygunluk, davanın reddi yolundaki Askeri Yüksek İdare Mahkemesi kararında hukuki isabet görülmemiştir." (Danıştay 12. D., E. 2017/2263 K. 2020/3436 T. 4.11.2020)

Yüksek mahkeme birçok kararında herhangi bir mevzuatta yer alan düzenleyici işlemlerin somutlaştırılıp ve asta yöneltilerek gerçek manada bir emre dönüştürülmediği sürece emre itaatsizlik disiplinsizliğine konu edilemeyeceğini, hatta daha önce astın aynı konuda ikaz edilmesinin dahi bu durumu değiştirmeyeceğini belirtmektedir. Yüksek mahkeme kararlarında aksi durumun her düzenleyici işlemin emre itaatsizlik disiplinsizliğine konu edilebileceği gibi hukuka aykırı sonuçlar doğuracağını da ayrıca vurgulamaktadır:

"Dolayısıyla İç Hizmet Yönetmeliğinin saç ve kıyafetle ilgili düzenlediği hususlar bir emir haline getirilip somutlaştırılmamış ve davacıya yöneltilmemiştir. Davacının daha önce aynı konularda ikaz edilmesi, emir verilmesi, savunmasının alınması ve ceza verilmesi durumu değiştirmemektedir. Her somut olay kendi içinde değerlendirilmelidir. Aksi halde, somutlaştırılmayan, asta yöneltilmeyen, düzenleyici işlemlerin düzenlediği her konu emre itaatsizlik disiplinsizliğine konu olabilecektir...Somut olayda 24.04.2013 tarihinde davacıya yöneltilmiş, somutlaştırılmış bir emir bulunmadığından davacının eyleminin emre itaatsizlik disiplinsizliğini oluşturmadığı kanaatine varıldığından davacıya verilen 2 gün hizmet yerini terk etmeme disiplin cezasının iptaline karar verilmesi yoluna gidilmiştir. " (AYİM 3'üncü Dairesi 13.03.2014 E.2013/770 K 2014/358)

Emre itaatsizlik disiplinsizliğinin oluşabilmesi için failin, hizmete ilişkin hareketin yapılmasına yahut yasaklanmasına ilişkin emre karşı geldiğini bilmesi ve bunu istemesi gerekmektedir.

"davacıya verilmiş her hangi bir emir veya talimat (order) bulunmamakla birlikte davacının kasıtlı olarak hareket ettiğini gösterir herhangi bir somut delil de bulunmadığı...cezası verilmesinde hukuka uygunluk bulunmadığı gerekçesiyle dava konusu işlemin iptaline karar verilmiştir... onanmasına.." (Danıştay 12. D., E. 2018/9229 K. 2020/2294 T. 11.6.2020)

" ... Bu tanımdan disiplin cezasını gerektiren emre itaatsizlik disiplinsizliğinin; kasıtlı olarak işlenebileceği, taksirle işlenmesinin mümkün olmadığı ve hizmete ilişkin bir emri tam yapmamak, değiştirerek yapmak veya emrin sınırını aşmak suretiyle yapmak şeklindeki seçimlik hareketlerden birisiyle işlenebileceği anlaşılmaktadır." (Anayasa Mahkemesi Esas Sayısı:2018/67, Karar Sayısı :2018/110, Karar Tarihi :  6/12/2018, R.G. Tarih – Sayı :  8/1/2019 – 30649)

“Emre itaatsizlik disiplinsizliğinin oluşabilmesi için askeri hizmete ilişkin somut bir emrin varlığı, bu emrin tebliğ edilmiş olması, kasıtlı bir eylem ile bu emrin tam yapılmaması, değiştirilerek veya sınırının aşılarak yapılması gerekmektedir…” (AYİM.3.D., 8.1.2015, 2014/968, 2015/57)

6413 sayılı TSK Disiplin Kanunun 19/1-a maddesi uyarınca emre itaatsizlik disiplinsizliğinin tanımı şu şekildedir: "Kasıtlı olarak hizmete ilişkin bir emri tam yapmamak ya da değiştirerek veya sınırını aşmak suretiyle yapmaktır."

Emre itaatsizlik teşkil eden yasada yazılı hal ve fiillerden birisinin yapılması ile disiplinsizlik tamamlanır. Düzenlemede hangi tür hareketlerin emre itaatsizlik olacağı tahdidi olarak gösterilmiştir. Eş deyişle sadece yasada sayılı üç şekilden birisiyle hareket edilmesi durumunda emre itaatsizlik disiplinsizliği vücut bulacak aksi halde lafzi tanımı gereği emre itaatsizlik disiplinsizliğinden bahisle disiplin cezası verilemeyecektir.